INTERVIEW - Ulrich Khuon: "In plaats van de AfD op het podium te brengen, is het belangrijker om te werken aan geloofwaardige utopieën"

Hij hielp het Schauspielhaus uit een lastige situatie. Begin 2023 werd bekendgemaakt dat het contract met het artistiek directeursduo Benjamin von Blomberg en Nicolas Stemann, dat het jaar daarop zou aflopen, niet verlengd zou worden. Dit zette de raad van bestuur van het theater in Zürich plotseling onder tijdsdruk. Door Ulrich Khuon, die eerder veertien jaar leiding gaf aan het Deutsches Theater Berlin, voor een jaar als interim-directeur aan te stellen, ontstond er ademruimte voor een langetermijnplan voor de opvolging.

Ulrich Khuon was de juiste man op het juiste moment. Waar zijn voorgangers overkwamen als woke en wat afstandelijk, toonde de interim-directeur, geboren in Stuttgart in 1951, zich een aimabele realist met een schat aan ervaring. Hij bracht echter geen rust in het theater, maar juist vriendelijkheid. Dat was nodig, aangezien het personeel blijkbaar verdeeld was in verschillende fracties.

Khuon vertrouwde op teamspirit omdat hij het Schauspielhaus weer aantrekkelijker wilde maken door een geconcentreerder programma aan te bieden. Het plan lijkt te hebben gewerkt. De bezoekersaantallen zijn weer gestegen. Geen wonder dat Ulrich Khuon met een zekere trots spreekt over zijn inzet voor Zürich. Het interview vindt plaats op zijn kantoor in het Pfauen. De ontspannen en huiselijke sfeer van de theaterprofessional komt mogelijk ook doordat hij niet alleen in het Pfauengebouw werkt, maar er ook woont.

Ulrich Khuon, om het Schauspielhaus te kunnen leiden, moest u uw pensioen een jaar uitstellen. Was dat de moeite waard?

Dit jaar was ongelooflijk spannend voor me. Een jaar in overdrive, heel leuk, maar ook heel vermoeiend. En tot en met 28 juni zijn er nog een aantal fantastische gastoptredens, laatste optredens en ons afscheidsfeestje om van te genieten.

Wat maakte het zo vermoeiend?

Het was een soort sociaal experiment, zo snel betrokken raken bij een theater en zijn driehonderd artistieke, administratieve en technische medewerkers. Enerzijds ervoer ik een grote openheid. Maar er was ook wantrouwen. Mijn voorgangers, die graag de theaterwerking hadden willen blijven vormgeven, vonden het niet eerlijk dat ik een jaar lang directeur van het Schauspielhaus werd. Ik hoop echter dat mijn inzet de aantrekkingskracht van het Schauspielhaus heeft versterkt.

Wat werkte er niet toen je bij het Schauspielhaus kwam?

Ik zou zeggen dat er geen echt gevoel van samenhang was binnen het theater. Het is niet makkelijk om de diverse energieën en groepen van een theater samen te brengen, en dat is niet overal gelukt. Zelfs als je nu door het theater loopt, zal niet iedereen zeggen: "Hé, Khuon is geweldig!" Maar ik denk dat mensen voelen dat ik altijd aanwezig en benaderbaar ben.

Het aantal aanwezigen is tijdens jouw ambtstermijn weer toegenomen. Wat is jouw recept voor succes?

We combineerden nieuwe accenten met continuïteit en ontwikkelden samen met het dramaturgieteam een ​​uitnodigend en uitdagend programma. Tegelijkertijd heb ik het aantal voorstellingen aanzienlijk verhoogd om de aanwezigheid van het theater met de podia in de Pfauen en de Schiffbau te versterken. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen.

Duitse theatermakers zeggen vaak dat het publiek in Zürich moeilijk te enthousiasmeren is. Wat vind jij daarvan?

Ik heb nog nooit eerder een voorstelling met een staande ovatie meegemaakt – maar dat is hier wel het geval bij Bastian Krafts "De Kleine Zeemeermin" – en ook bij Polleschs "Love, Simply Extraterrestrial". Dit betekent dat het publiek, dat jong en oud kan zijn en altijd zeer divers, zeer enthousiast is. Ook de nagesprekken worden goed ontvangen, met intelligente en genuanceerde debatten. Dit toont aan hoe groot het enthousiasme voor het debat is.

Heb je geen teleurstellingen ervaren?

Het meer en de bergen winnen altijd in Zürich. De prachtige omgeving is onze grootste concurrent in de zomer. Het is ook moeilijk om hier toneelstukken nieuw leven in te blazen – in tegenstelling tot andere steden, waar bepaalde producties jarenlang op het repertoire blijven staan. Zürich heeft een enorm rijk cultureel aanbod voor zijn omvang, maar het is geen grote theaterstad zoals Berlijn, waar het publiek veel groter is, of zoals Wenen, waar mensen naar het theater gaan, zelfs als, of misschien juist omdat, ze teleurgesteld zijn over een toneelstuk of een regisseur.

Hoewel de Pfauen binnenkort gerenoveerd zal worden, hebben de kiezers in Zürich tegen een uitgebreide renovatie gestemd. Wordt het gebouw geconfronteerd met een crisis?

Je moet leven met de democratische beslissing; je moet er niet over zeuren. Er komt nu een kleine renovatie, die veel omstandigheden zal verbeteren. De situatie in Zürich met de Pfauen en de Schiffbau is eigenlijk heel goed. Ik heb genoten van de twee gebouwen in twee wijken met verschillende geschiedenissen en invloeden.

Het theaterpubliek van Zürich vraagt ​​zich vaak af waarom er niet meer voorstellingen in de Schiffbauhalle worden vertoond.

Helaas zijn de kosten voor productie in een scheepsbouwhal hoog en moeten we de hal vaak huren voor externe evenementen om ons eigen werk te kunnen financieren.

Jouw artistieke leiding kenmerkte zich door toneelstukken die gingen over seksueel misbruik en geweld tegen vrouwen, waaronder opdrachtwerken als "Staubfrau" en "Heartship". Heb je het thema specifiek aangegeven?

Nee, ik heb geen specifieke richtlijnen gegeven. Dit seizoen hebben we echter voornamelijk stukken van vrouwelijke auteurs in première gebracht, die elk zelf het onderwerp kozen. Het is over het algemeen interessant dat er tegenwoordig simpelweg veel meer vrouwelijke toneelschrijvers zijn dan mannelijke. Maar het onderwerp lijkt me ook belangrijk. Lange tijd werd het toneel gedomineerd door gekwetste mannelijkheid, van Molière tot Max Frisch. Als man kon ik me daar gemakkelijk mee identificeren en nauwelijks nadenken over welke perspectieven voor vrouwen interessant zouden kunnen zijn. Geweld tegen vrouwen ging echter lange tijd gepaard met een irritante onverschilligheid.

Is de sociaal-politieke relevantie van veel producties in het huidige programma van Schauspielhaus ook een reden voor de groeiende populariteit bij het publiek?

Natuurlijk is het belangrijk om relevante onderwerpen aan te snijden die te maken hebben met de urgente realiteit. Maar ik houd niet zo van al te actuele verwijzingen. Ik ben tegen de duplicatie van media-inhoud in het theater en vind het vermoeiend als je op het podium geconfronteerd wordt met dezelfde actualiteit waar je overdag al constant over geïnformeerd wordt. Politieke en maatschappelijke relevantie zou meer vanaf de zijlijn geïntroduceerd moeten worden. Zoals in "Sex with Ted Cruz!", het stuk van Lukas Bärfuss, waarin de actuele Amerikaanse realiteit aan bod komt zonder dat zijn naam ook maar één keer genoemd wordt.

Is het theaterpubliek in tijden van crisis zoals vandaag steeds meer op zoek naar interactie met de actualiteit?

Je vraagt ​​je echt af: hoe kan het dat figuren als Poetin en Trump de wereld domineren en in principe doen wat ze willen? De democratie wordt bedreigd. Maar als deze figuren nu ook het theater domineren, denk ik niet dat dat helpt. Theater moet de horizon openen voor mensen die frisse lucht willen inademen en willen reflecteren. In plaats van de AfD op het podium te brengen, is het belangrijker om te werken aan geloofwaardige utopieën.

In film en literatuur is de politieke stellingname zelden eenduidig ​​gedefinieerd. Het Duitstalige theater is echter al decennialang duidelijk links georiënteerd. Waarom precies?

Theater gaat vaak over politieke en sociale verandering. Maar ik vind dat het blootgesteld moet worden aan het spectrum van verschillende ideeën. Ik denk liever na over spanningsvelden dan over partijen. Theater moet tegenstellingen tolereren, niet oplossen. Het publiek moet vrij en zelfstandig kunnen denken en zich niet laten leiden door een bepaald ideologisch doel.

Hoeveel invloed hebben de eisen voor diversiteit of identiteitspolitiek op het dagelijks theaterleven, bijvoorbeeld op de rolverdeling?

Iedereen is wat gevoeliger geworden. Identiteitspolitiek is over het algemeen een behoorlijk complex onderwerp. Wie wie vertolkt, is een vraag die raakt aan het verlangen naar transformatie, empathie en zelftranscendentie. Het is het mooist als iedereen alles kan spelen, maar diversiteit binnen het ensemble is daarvoor ook belangrijk. Ook bij het Schauspielhaus is dit de laatste jaren ontwikkeld.

U was eerst theatercriticus, later dramaturg en bent nu bijna 40 jaar artistiek leider. Wat waren de belangrijkste veranderingen in het Duitstalige theater in die tijd?

Stedelijke theaters zijn veel meer geïntegreerd in de stad. Enerzijds worden fabrieken en industriële ruimtes omgebouwd tot theaterzalen. Anderzijds kijken stedelingen niet langer alleen maar toe; ze willen deel uitmaken van het theater. Dit geldt met name voor jeugdtheater. Veertig jaar geleden was er nauwelijks een kinder- of jeugdtheater. Later werd er een aparte afdeling voor jongeren ingericht. De volgende stap was echter om theater niet alleen vóór jongeren te maken, maar mét hen. Theater is nu niet alleen van professionals, maar ook van jongeren, en dat is een prachtige ontwikkeling. We leren van elkaar.